#तत्सम_शब्द
(संस्कृत भाषेतून मराठीत ध्वनी परिवर्तन न होता आलेले शब्द)
अमृत - सुधा,पियुष
अनाथ - पोरका
अनल - अनिल,वारा,वात,पवन
अरण्य - जंगल,कानन,वन,विपिन आग,अनल,पावक,वह्नि,ज्वाला,वृहदभानु ,वायुसख, चित्रभानु, विभावस, शुचि, अचिन्त, कृशानु, वैश्वानर,धनंजय,दहन,सर्वभक्षी,जातवेद, हुताशन,हव्यवान,ज्वलन,शिखा, वैसन्दर,रोहिताश्व, कृपीट्योनी,तनूनपात,शोचिष्केनश,उषर्बुध,आश्रयाश,
अजेय -अदम्य,अपराजेय, अजित,अपराजित
अतिथी - पाहूना,अभ्यागत,आगन्तुक,बटाऊ
अरण्य - कानन,जंगल
अश्रु - आसवे,आसु
अनुपम - अपूर्व, अतुल,अनोखा,अद्भुत,अनन्य
अमूल्य - अनमोल
अमित - अमर्याद,अगणित,! असंख्य
अग्नी - विस्तव ,अनल, पावक,वन्ही, वैश्वानर, आग
अनल - अग्नी, विस्तव पावक, वन्ही,वैश्वानर
अभिनय - हावभाव , अंगविक्षेप
अमृत - सुधा पीयूष
अरण्य - रान, कानन, वन , विपीन, जंगल
अश्व - घोडा, हय, तुरग तुरंग, तुरंगम वारु, वाजी.
अही - सर्प, साप, भुजंग, व्याल.
आम्र -आंबा
आवाज - स्वर,नाद,ध्वनी,सूर
आई - जननी,माता,माऊली,माय,मातृ
आश्चर्य - अचंबा,विस्मय,नवल,नवलाई
आस्था - आदर,आदर, जिव्हाळा,आपुलकी
आनंदी - आई-माता, माय , जननी , जन्मदात्री
आनंद - मोद, हर्ष, संतोष, प्रमोद, आमोद
आई - माता, जननी, माय, जन्मदा, जन्मदात्री, माउली.
आकाश - गगन, अंबर, व्योम, नभ, तारांगण अंतरिक्ष,ख, अंतराळ, आभाळ,अवकाश
आठवण - स्मरण, स्मृती.
आनंद - मोद, तोष, प्रमोद, हर्ष, संतोष.
आवाहन - विनंती, बोलावणे.
आश्चर्य - नवल, विस्मय, अचंबा.
आहार - खाणे, भोजन.
इच्छा - आशा,मनिषा,वासना,आस
ईश्वर - नटवर,परमेश्वर,देव,भगवान
उत्सव - सण
उत्सव - समारंभ
ऊन - ऊर्ण
ओठ -.ओष्ठ
अंबर -नभ, व्योम,गगन,आकाश, वस्त्र
अंग - देह, तनु, शरीर,काया
अंतराळ - अवकाश,
अंगठा व करंगळी अंतर - वीत
अघ - पाप,दोष,गुन्हा, अपराध, अधम
अघटित - असंभाव्य, विलक्षण, लोकोत्तर, अपूर्व, नवलपूर्ण, चमत्कारिक, अदभुत, अजब, अभूतपुर्व
अघोर - अचाट, भयंकर, अमंगल, भीतिदायक, राक्षसी,वाईट,दारुण,आसुरी,
अचपळ - खोडकर, चंचल, तरतरीत, चैतन्यपूर्ण, गतिमान
अचरट - वाह्यात, अयोग्य, अविचारी, व्रात्य, बावळट,
अचाट - फार, अतिशय, विलक्षण, फाजील, भलतेच, अजब, अमानवी, अतिमानवी, बेफाट,बेसुमार, पराकोटी
अचानक - अनपेक्षित, अकस्मात, एकाएकी,अवचित,अकल्पित, कर्मधर्मसंयोग, अभावित
अचेत - अचेतन,जड,चैतन्यरहित, निर्जीव, प्राणरहित, चैतन्यहीन, निष्प्राण, निपचित, निचेष्ट
अछोडा - कासरा, दोर, चाबूक,दावण,दवे,लगाम, रस्सी, नाडा,वादी, रज्जू, सुंभ, प्रत्यंचाअजंगम - स्थावर, न हलणारे, अचल
अजर - वृद्धत्वहीन, शाश्वत,अविनाशी,चिरतरुण
अजस्त्र - मोठा, प्रचंड, विस्तृत, अवाढव्य, महाकाय,अगडबंब, स्थूल
अजिंक्य - दुर्भेध, अजेय,अपराजित,अदम्य,अजित, अमोघ
अटकर - बांधेसूद, नीटनेटका, हट्टी, प्रमाणबद्ध, नीटस,सुबक
अटकळ - अजमास, अंदाज, तर्क, नियम, रूढ,रीत, भाकीत,ठोकताळा, आखाडा, स्थूलमान, होरा
अटकाव - अडथळा, प्रतिरोध,आडकाठी, प्रतिबंध,मज्जाव, अडसर,व्यत्यय,अटकाव, अवरोध,खळ, मनाई , हरकत,अडवणूक, बाधा,पेच,खोळंबा,
अट्टाहास - आग्रह, अत्याग्रह, हेका आक्रोश
अवाढव्य - अफाट, विस्तीर्ण
कपाळ - ललाट,कपोत,निढळ
कमळ - राजीव,पंकज
कन्या - तनया,मुलगी,लेक,दुहिता,नंदिनी,आत्मजा
कलश - करा,तांब्या
कपाळ - निढळ, भाल, ललाट, निटिल.
कमळ - अंबुज, पंकज, नीरज, रावीज, पद्म, नलिनी, अब्ज, सरोज.
कविता - काव्य रचना
कर्ण - कान
कलम - लेखणी
कलश - तांब्या
कलह - भांडण,तंटा
कर्ण - कान
कणक - सोनं .धतूरा , गहू
कमळ - पद्म, पंकज
कस - जोम ,सत्व,कसोटी,परीक्षा
काळोख - अंधार,तिमिर,काळोख
कावळा - काक, वायसच, वायस, एकाक्ष,
काळोख - अंधार, तिमीर, तम.
कासव - कूर्म,कच्छ,कच्छप
काक - कावळा,एकाक्ष
काळजी - चिंता,फिकिर
कार्य - काम,
कानन - अरण्य
कांचणी - त्रास
किंकर - दास,सेवक,गुलाम
किरण - कर, अंशू, रश्मी.
कुवासना - वाईट इच्छा
कुसुम – फुल,सुमन
कृष्ण - कान्हा,कन्हैया, मुकुंद,वासुदेव,मोहन,मधुसुदन
केस - कुंतल
कोकिळ - कोयल,पिक
क्रोध - राग,संताप,चीड
कोंदले - भरले
ख - तारांगण,व्योम
खजिना - तिजोरी ,गल्ला
खल - नीच,दुष्ट, दुर्जन
खच - ढीग,थर,गंज,रास
खड्ग - तलवार
खळ - खंड
गणेश - गणपती,चिंतामणी,गणपती,वक्रतुंड
गर्व - अहंकार,घमेंड
गल्ली - बोळ
गायन - गाणे
गाय - गौ , गऊ , धेनु ,
गुरु - सखा,मार्गदर्शक
गोरज - सायंकाली,गाई परतताना,विवाह मुहुर्त
गौरव -अभिनंदन,सन्मान
गंध -सुवास,परीमल,वासगंध,वास ,सुवास, परिमळ,दरवळ
ग्रंथ - जाडजूड पुस्तक,पोथी,पवित्र पुस्तक
ग्रास - गवत,तृण,तन
गृह - घर,सदन,निकेतन,भवन
घर - सदन, भवन, गृह, गेह, आलय, धाम, निकेतन,निवास मकान ,
घृणा - किळस
चव - रुची
चर - खंदक,खड्डा,खळगा
चवताळणे - रागावणे ,चिडणे
चिर - कायम टिकणारे
चेष्टा - थट्टा,मस्करी
चोज - कौतुक
चंद्र - इंदू, शशी, विधू, सोम, हिमांशू, सुधांशू, सुधाकर, रजनीनाथ.निशाकर चांदोबा
चंचू - चो च
चांदणे - चंद्रिका, कौमुदी, ज्योत्स्ना.
जल - पय,पाणी,नीर,जीवन
जनक - बाप,वडिल,पिता,तात,पितृ
जमीन - भू, भूमी, भुई, धरा
जिन्नस - वस्तु,नग
जूना - प्राचीन,जूनकट,पूराणा,फाटकाअरण्य = जंगल,अरण्य,कानन,वन,रान
झाड - वृक्ष, तरु, पादम, द्रुम.
झोपाळा - झुला,झोका,हिंदोळा
डोके - मस्तक,शीर,मस्तिष्क
डोळा - नयन, लोचन, नेत्र, अक्ष, चक्षू.
डौल - ऐट,रुबाब,दिमाख
डोंगरी - आग-वणवा,दावानल
ढग - मेघ, घन,जलद,पयोधर
तलवार - खड्ग, समशेर, असि.
तलाव - तटाक, तडाग, कासार, सारस.
तोंड - वदन, आनन, मुख, तुंड.
दागिना - अलंकार
दिवस - वार, वासर, दिन, अह.
दीप - दिवा
दूध - दुग्ध, पय, क्षीर.
दुग्ध - दूध
देऊळ - मंदिर, राऊळ, देवालय.
देव - सुर, ईश्वर, अमर, निर्जर.
देह - शरीर, तनू, तन, काया, वपू.
दैत्य - राक्षस, दानव, असुर.
दंड -. शिक्षा
धन - संपत्ती, द्रव्य, संपदा, दौलत.
धनुष्य - चाप, कोंदड, कमठा, धनू, कार्मुक.
धाक - जरब,दरारा,वचक
धुरा - जबाबदारी
धुंद - मग्न
धैर्य - धाडस,साहस,धीर,धीटपणा
ध्वज - झेंडा,निशाण
नदी - सरिता, तटिनी, तरंगिनी. सागरकांता ,कुमुदिनी
नग - रत्न , नगीना , पहाड , सूर्य
नवरा - पती, वल्लभ, भ्रतार, धव, कांत, भर्ता.
निस्तेज - तेजहीन
निष्णात - तरबेज,प्रविण,पारंगत
नैवेद्य - प्रसाद
नृत्य - नाच
नृत्य - नाच,नर्तन
पत्नी - अर्धांगिनी, दारा,जाया,बायको भार्या बायको, कलत्र, अर्धांगी, कांता,
पळापळ - भागमभाग,धावाधाव,धावपळ
पर्ण - पान,पत्र,पत्ता
पक्षी - खग, विहंग
पत्र - पान
परंतु - पण
पत्नी - भार्या, बायको, कलत्र, अर्धांगी, कांता, दारा, जाया.
पराक्रम - शौर्य, प्रताप, विक्रम, बहादुरी.
पर्वत - अचल, नग, अद्री, शैल, गिरी.
पक्षी - खग, विहग, विहंगम, अंडज, द्विज.
पर्वत - टेकडी,डोंगर, पहाड
पध्दतशीर - रीतसर,रीतीप्रमाणे
पाय -पद
पत्नी - बायको,अर्धांगीनी,सहचरिणी
पान - पल्लव, पर्ण, पत्र.
पाय - पद, पाद, चरण.
पातक - पापक,दुष्कृत्यपोपट- शुक, राघू रावा.
पाप - दुष्कृत्य
पाणी - जल, अंबू, पय, नीर, तोय, उदक, जीवन, सलिल, वारी. अमृत
पुण्य - सत्कृत्य,सत्कार्य
पुत्र - तनय,मुलगा,तनुज ,नंदन,सुत
पुरुष - नर, मनुष्य, मर्द.
पोपट - शुक, राघू रावा.
पुष्प - फूल,कुसूम
पुरी - शहर
पंकज - कमळ,राजीव
पृथ्वी - वसुंधरा ,धरा धरणी,धरती,जमीन,भूमी,क्षिती,अवनी,क्षमा,कुंभिनी,मेदिनी
प्रात:काल - पहाटे,सकाळी
प्रसिद्ध - प्रख्यात,नामांकित,ख्यातनाम,विख्यात
प्रीती - प्रेम
पृथ्वी - धरणी, धरती, वसुंधरा, धरित्री, भू, भूमी, धरा, मही, क्षमा रसा.
प्रासाद - वाडा, मंदिर.
प्रवीण - निपुण, कुशल, हुशार, पटू, तरबेज, निष्णात.
प्रसिद्ध - प्रख्यात, नामांकित, ख्यातनाम, विख्यात.
प्रेम - प्रीती, लोभ, अनुराग.
प्रकाश - उजेड
प्रवीण - निपुण,कुशल,पारंगत
प्रीत्यर्थ,- त्यामुळे ,त्यासाठी
फुका - व्यर्थ
फूल - पुष्प, सुमन, कुसुम, सुम.
बाण -शर,तीर,सायक
बाग - बगीचा, उदयान, उपवन.
बाण - शर, तीर, सायक.
बाप - पिता, वडील, तात, जनक, जन्मदाता.
बिकट - कठीण, अवघड.
बांबू - वेळू,कळक
ब्राह्मण - विप्र,द्विज
ब्रम्हदेव -कमलाकर,प्रजापती, विधी ,विधीकर
ब्राह्मण - द्विज, विप्र.
भगवान - देव,ईश्वर, भगवंत
भाऊ - भ्राता, बंधू, सहोदर.
भीती - भय
भुंगा - भ्रमर, अली, मधुप, मिलिंद, मधुकर
भूमी - भू, जमिन,भुई
भोजन - जेवण,अन्न
भांडण - तंटा, कलह, झगडा, कज्जा.
मत्सरानल - मत्सरुपी
मर्कट - माकड,कपि
महर्षि - ऋषी,मुनी,साधु
मस्तक - डोके,शिर,माथा
मरण - मृत्यु,प्राण जाणे,देहावसान
मस् - तीळ ,चामखीळ
मस्तक - शिर ,शीश ,डोके ,शीर्ष
मरण - मृत्यु,प्राण जाणे,देहावसान
मस् - तीळ ,चामखीळ
मासा - मीन
मानव - मनुष्य,माणुस
मान - प्रतिष्ठा,सन्मान,मोठेपणा
माया - ममता,प्रेम,वात्सल्य
माणूस - मनुष्य, मनुज, मानव .
मासा - मीन, मत्स्य.
मित्र - स्नेही, सखा, दोस्त, सोबती, सवंगडी, सुहद्.यार
मुलगा - सुत, तनय, आत्मज, तनुज, पुत्र, नंदन.
मुलगी - सुता, तनया, तनुजा, कन्या, आत्मजा, दुहिता, नंदिनी.
मौज - मजा,गंमत
रमणीगर्व - सुंदर स्त्रिचा गर्व
रव - आवाज
रस्ता - मार्ग, पथ, वाट, पंथ.
रजनीकांत - शशी
राई - झाडी
राघू - पोपट ,तोता ,रावा
राग - संताप, क्रोध, त्वेष, रोष, कोप.
राजा - भूपती, भूप नृप, नरेश, नरेंद्र, भूपाल, नृपती, राय, लोकपाल, भूमिपाल,.बादशहा,
रात्र - रजनी, यामिनी, निशा.
राख - खाक,भस्मसात
रेखणे - आखणे
लग्न - विवाह , जन्मगाठ
लक्ष्मी - श्री, रमा, कमला, इंदिरा, पद्मा वैष्णवी.
लालसा - इच्छा
लाहे -. लाभते
वर्ण -अक्षर , रंग
वन - जंगल, रान
वडील - बाप , जन्मदात तात
वसुंधरा - रा,धरणी,अवनी,पृथ्वी
वावड्या - अफवा,वदंता
वर्दळ - राबतां,वावर,गर्दी
वर्ष. - संवत्सर,साल,सन
वस्ती - वसाहत
वारा - पवन,सुनील,वायु
वस्त्र - वसन, अंबर, पट, चिर.
वात्रट - चावट,आचरट
वानर - मर्कट,कपि, शाखामृग.
वानणे - स्तुती करणे
वारा - पवन, अनिल, मरुत, समीर, वायू, वात, समीरण.
वाड:निश्चय - साखरपुडा
विलोल - चंचल
विष्णू - श्रीपती,रमापती, रमेश, चक्रपाणी, अच्युत, केशव, नारायण, माधव, गोविंद, मधुसूदन, त्रिविक्रम, पुरुषोत्तम, वासुदेव, हषिकेश पद्मनाभ, पीतांबर, शेषशायी, उपेंद्र, श्रीधर.
विद्वान - पंडीत,. हुशार
वीज - चपला, तडित, बिजली, विदयुत, सौदामिनी, विदयुल्लता.
वेचिले - खर्च केले
वैखरी - वाणी
वृक्ष - तरु,झाड,द्रुम,पादप,शाखी
वृद्ध - म्हातारा
व्यथित - पिडलेले
शत्रू - अरी, रिपू, दुष्मन, वैरी.
शिशु - बालक,तान्हं बाळ,
शिखर - माथा,कळस
शिर - डोके,मस्तक,शीर्ष
शेतकरी - कृषिक, कृषीवल.
शंकर - महेश, त्र्यबंक, रुद्र, भालचंद्र, चंद्रशेखर, पार्वतीश, महादेव, सदाशिव, कैलासनाथ, महेश्वर, नीलकंठ, शिव, सांब, दिगंबर, त्रिनेत्र, शंभू, चंद्रमौळी, उमापती.
सफलता - साफल्य,सार्थक,चीज,धन्यता
सकस - पौष्टिक ,चवदार,कसदार,सत्वयुक्त
सन्मान - गौरव
समृद्धी - भरभराट
सरिता - तटिनी,नदी
सन्मति - .सद्बुद्धी
सर्प - साप
सत्वर - सूर,नाद
समर्थन - पाठिंबा
सत्कार - गौरव
सत्कार - सन्मान,आदर
समुद्र - सागर, उदधी, सिंधू, अर्णव, अंबुधी, पयोधी, जलधी, वारिराशी, रत्नाकर. सहस्ररश्मी, मार्तंड, वासरमणी.
सह्याद्री - सहयपर्वत, सहयाचल, सहयगिरी.
समारंभ- कार्यक्रम
सभ्य - सज्जन
सुत्र - पध्दत,रीत
सुत्र - धागा
सुषुप्त - झोपलेले
सुंदर - सुरेख, रम्य, रमणीय, ललित, मनोहर, अभिराम.
सुरवात - आदि, आरंभ, प्रारंभ.
सुज्ञ - विवेकी,समंजस,शहाणा
सूर्य - रवी, भास्कर, मित्र, आदित्य, सविता, अर्क, भानू, चंडांशू, दिनकर, दिनमणी, प्रभाकर, दिवाकर, सहस्रकर
सेनापती - सेनानी, सेनानायक.
सुदूरस्थ - अतिशय दूर असलेला
सुर्य - भास्कर, दीनकर,सुरज, रवि, सविता,मित्र, आदित्य,वासरमणी
सैल. - ढगळ,ढिला
सोने - सुवर्ण, कनक, कांचन, हिरण्य, हेम.
सोबत - साथ
संघर्ष - कलह, झगडा, टक्कर, भांडण.
संमेलन - मेळा,मेळावा
संत - साधू
सिंह - केसरी, पंचानन, मृगेंद्र, मृगराज, वनराज.
स्त्री - अबला, महिला, ललना, वनिता, नारी, अंगना, कामिनी.बाई,
स्वामी - मालक
हस्त - हात,कर,बाहु
हत्ती - गज, कुंजर, सारंग, नाग.
हरिण - मृग, कुरंग, सारंग.
हरी - कृष्ण , इंद्र , विष्णू
हत्यार - अवजार
हात - हस्त, कर, पाणि, भुज, बाहू.
हास्य, - हसणे
हेतू - उद्देश,मनसुबा,इरादा
होडी - नाव, नौका, तर .
हदय - अंत:करण, अंतर.
तन - अंग,शरीर,देह
तट - किनारा,तीर,काठ
ताकत - शक्ती,बल
तिथी - मिती,तारीख
तुल्य - समान,सारखा,सम
तोंड - मुख, चेहरा
त्वेष - स्फुरण,आवेश
दगड - अश्म,पाषाण,खड
द्वेष - मत्सर,हेवा
देवर्षि - देवऋषी
दैत्य - दानव,असुर,राक्षस
नमस्कार - दंडवत,परिणाम,वंदन,नमन,अभिवादन, प्रणिपात
नदी - सरीता
नित्य - नेहमी, सदा, सतत, नियमीत , अविरत
निःसंग - विरक्त
निशा - रात्र
नीर - पाणी, जल, तोय
निवे - शांत होते
श्रध्दा - विश्वास
श्रीफळ - नारळ
श्रृंगार - साज
ऋतू - मोसम,हंगाम
ॠषी - मुनी, साधू.
ढग - जलद, अंबुद, पयोधर, पयोद, नीरद, अब्द, घन, अभ्र ,मेघ.
ढ्ग - मेघ , जलधी
यद्यपि - अद्याप,अजुन
युद्ध - लढाई, संगर, झुंज, संग्राम, समर, रण.
